من با توسل به قلم دینم را در بعد فرهنگی ادا می نمایم ( 13 مرداد 97 )

سفیر سبز : فرصتی دست داد تا با آیت الله زین العابدین قربانی، نماینده مردم گیلان در مجلس خبرگان رهبری و یکی از علمای بلاد صاحب نام و صاحب تالیفات عدیده گرانسنگ و قابل استفاده و استناد دانشجویان و طلاب و روحانیون کشور پیرامون وضعیت زندگی و علمی ایشان به گفتگو بنشینیم که ما حصل آن را در پی می خوانید.

آیت الله قربانی! عمر شما قبل از انقلاب صرف مبارزه سیاسی و زندان و محرومیت های اجتماعی و بعد از انقلاب نیز مسئولیت های عدیده داشتید این چند ماهی که خودتان را از مسئولیت ها معاف کردید به چه کاری مشغول هستید ؟

بسم الله الرحمن الرحیم. شما یک چیزی را از قلم انداختید . من 70 سال از عمر 85 ساله ام را به ترتیب صرف علم آموزی ، مبارزه سیاسی، تبلیغ و مسئولیت های مختلف کردم . به موازات این همه کارها بخش عمده ای از عمر خودم را صرف تالیفات عدیده کردم.
تعدادی از تالیفات من یا جزء کتاب های درسی حوزه و دانشگاه است، یا منبع تحقیقات دانشجویان و دانش پژوهان و حتی رجال علمی حوزه وی و دانشگاهی است و برخی دیگر از آثار نیز به زبان های عربی و انگلیسی و مالایی ترجمه شده و تعدادی نیز در نوبت ترجمه قرار دارد.
بعبارت دیگر من در طول زندگی آثار مکتوب بسیار مفیدی به یادگار گذاشتم که امروزه مورد نیاز جامعه است و موضوع آن نیز به این زودی ها کهنه نمیشود کما اینکه برخی از آثار من که همچنان مورد استفاده و استناد دانشجویان و محققان است متعلق به حدود50,40 سال قبل است .
مجموعه تفسیر جامع آیات الاحکام که برای تالیف آن 14 سال زمان صرف کردم و در 12 جلد تالیف شده و اخیرا در 6 مجلد منتشر شده به تعبیر اهل فن در نوع خود بی نظیر است و در خیلی از حوزه های علمیه تدریس می شود و اخیرا هم مطلع شدم چکیده آن در دانشگاه بغداد تدریس می شود .

حضرت آقا ! شما در مجموع چند کتاب و رساله و مقاله و تحقیق دارید؟

مجموع آثار من از مرز70 جلد تجاوز می کند .

شما در این ایام فراغت که خود را بازنشسته کرده اید و دست از کارهای اجرایی کشیدید برای تغییر آب و هوا توانستید مسافرتی هم داشته باشید ؟

به دلیل ضعف مفرط جسمی من تحت مراقبت پزشک هستم. البته در این مورد چون پسرانم پزشک هستند مشکلی ندارم بهمین دلیل نمی توانم رنج مسافرت های دور و دراز را تحمل کنم از این رو تا کنون حتی تا مشهد نرفتم فقط یکی دو بار برای آوردن کتاب منبع توانستم سری به لاهیجان بزنم .

جنابعالی در طول چهل سال از عمر انقلاب به طرق مختلف با وعظ و خطابه ، کلاس درس و بحث و فحص مثل: تفسیر نهج البلاغه ، تفسیر قرآن، تدریس دانشگاه سپری کردید چه شد که در ماه مبارک رمضان گذشته تفسیر قرآن و بعد از آن درس خارج را تعطیل کردید؟

در این ایام پیری و کسالت که از انجام رسالت امامت جمعه و ایراد خطابه و فعالیت های اجتماعی ناتوان شدم تصمیم گرفتم چون گذشته به قلم پنا ببرم که حتی در زندان هم همدم من بود و من جلد پنجم الغدیر را در زندان ترجمه کردم که امروزه بعنوان جلد های 9 و 10 الغدیر چاپ و منتشر شد. من همیشه زندگی با قلم مانوس بودم و هستم تا جاییکه یک اثر دوجلی به نام(درسایه قلم) دارم. تصمیم گرفتم با توسل به قلم دینم را در بعد فرهنگی با نوشتن کتاب تفسیر (سوره حمد) و (آداب و اسرار نماز) ادا کنم .

در صورت امکان بفرمایید چه شد در میان تمام سوره های قرآن سوره حمد را انتخاب کردید ؟

من یک مقدمه در ابتدای کتاب تفسیر سوره حمد نوشتم و در آنجا آوردم بسیاری از بزرگان مانند : بوعلی سینا، شیخ بهایی، ملا صدرا ، امام خمینی رضوان علیهم و ... کتاب مستقل در باره آن نوشته اند و از سوی دیگر همه کسانیکه درباره قرآن از قدیم و جدید که مجموع آنها 2500 نوع می شود در باره سوره حمد نوشته اند که بعضی از بعد عرفانی، بعضی از بعد ادبی، بعضی از بعد اخلاقی و اعتقادی و بعضی بطور جامع الاطراف سوره حمد را تفسیر کردند .
ما گفتیم یک تفسیر سوره حمدی بنویسیم که هم خوبی های نوشته های بزرگان گذشته را داشته باشد و هم پاسخگوی مسایل اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی نسل ما در عصر حاضر باشد.
طبق روایاتی که در مقدمه این کتاب آوردیم سوره حمد خلاصه کل قرآن است ، بعبارت دیگر آنچه در کل قرآن وجود دارد در داخل این سوره کوچک 7 آیه ای آمده است که علی (ع) فرمود اگر بخواهم در باره بعضی از اجزاء سوره حمد بحث کنم چهل بار شتر خواهد شد .
و ما چون حدود 20 سوره قرآن را تفسیر کردیم که برخی از آنها چاپ شد و بعضی هنوز به چاپ نرسیده و ممکن است در آینده در چند مجلد چاپ شود فلذا اگر سوره حمد در آن مجموعه نباشد ابتر است لذا در ماه رمضان گفتیم که حالا نمی توانیم درس گفتاری داشته باشیم پس درس تفسیر نوشتاری داشته باشیم .
و از سوی دیدگر دیدم بزرگانی مثل امام رضوان الله علیه، مثل جواد آقای تبریزی، مثل شهید ثانی و دیگران در باره آداب و اسرار نماز هم مطالبی را مرقوم فرمودند و کتاب هایی نوشتند دیدم اگر ان بحث ها را به تفسیر سوره توحید منضم نکنم باز کار ما ابتر است از این رو یک رساله 100 صفحه ای هم در باره (آداب و اسرار نماز) نوشتیم و آن هم در حال تایپ و آماده سازی برای چاپ است

با توجه به اینکه شما تفسیر سوره حمد را نوشتید، نوشتن آداب و اسرا نماز چه ضرورتی داشت ؟

ممکن است ما "قرآن زبر بخوانیم با چارده روایت" اما ندانیم معنی (ایاک نعبد) و (ایاک نستعین) و عبادت چه نقشی در زندگی انسان ها دارد و عبادت و استعانت از خدا مخالف با جبر و تفویض است یا نه. این نوع از بحث ها (آداب و اسرار نماز) را بیان می کند. و ما در کتاب (سوره حمد) بیان کردیم: قرآن هم جبر را نفی کرده و هم تفویض را.
کسی خدمت امام صادق (ع) را رسید سوال کرد: شما با استفاده از کجای قرآن جبر و تفویض را نفی می کنید؟ فرمود سوره حمد را بخوان. او وقتی به (ایاک نعبد) و (ایاک نستعین) رسید، فرمود توقف کن . بعضی می گویید : کارها براساس جبر یا بر اساس تفویض هست .
اگر بگویید بر اساس جبر است درست نیست زیرا ما در نماز می گوییم «نعبد» یعنی: ما تورا عبادت می کنیم. فعل عبادت را به خودمان نسبت می دهیم؛ یعنی همه کارها مربوط به ماست و به خدا دیگر ارتباطی ندارد؛ اگر بگویی بر اساس تفویض است، به خدا دیگر ارتباطی ندارد در حالیکه می گوییم «نستعین» یعنی از تو کمک می گیریم . این آیة هم جبر و هم تفویض را نفی می کند.
باید این نوع معانی و آداب و اسرار برای مردم روشن شود فقط "قرآن زبر بخوانم با چارده روایت" کفایت نمی کند. بعلاوه نماز واقعی آدمی را از فحشا و منکر باز می دارد و آدمی را به معراج می برد و به خدا نزدیک و نزدیک تر می نماید تا انجا که "رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند" و نماز باید بر این پایه برپا کرد و عمل شود .

به قول اهل فن یکی از ویژگی های تالیفات شما وجود منابع معتبر و مختلف و کمیاب است که مطالعه این منابع با توجه به حجم آنها زمان زیادی را می طلبد. شما در تالیف این کتاب از این منابع و منابع اهل سنت هم استفاده کردید؟

بله . ما چند خصیصه را در این کتاب به کار بردیم . یکی اینکه بحث ها را بگونه تبیین کردیم که توده مردم در حد معقول و معمول بفهمند و در این کار ما تقریبا دنباله رو مرحوم آیت الله مطهری هستیم، مطهری مشکل ترین مسایل اعتقادی و فلسفی و عرفانی را بگونه ای تبیین می کرد که همگان از آن بهره ببرند و من در این کار دنباله رو مطهری شدم.
امام رضوان الله علیه در تفسیر خودش بعضی از مسایل مهم را بیان کرد که پیش دیگران مغفول بود . مثلا : قرائاتی که در آیات قرآن بکار برده شده. مثل: (ملک یوم الدین) یا (مالک یوم الدین) ، (کُفُواً) یا (کُفوَاً) یا (کُفُوًّاً)؛ چند جور این را خوانده اند.
بعضی ها گفته اند اگر طبق قرائات سبع باشد مانعی ندارد ولی امام رسما در برابر این نظر ایستاد و فرمود ما باید قرآن را (ما بِاَیدِینا) بخوانیم؛ یعنی آنچه که در قرآن نوشته است . آیا در قرآن (کُفُواً) نوشته است یا (کُفُوّاً) نوشته است بنابراین غیر از (کُفُوًا) خواندن موجب بطلان نماز است .
(ملک یوم الدین) یا (مالک یوم الدین) قرآن (مالک یوم الدین) نوشته است اگر ما (مَلِک یوم الدین) بخوانیم این خلاف (ما بایدینا) قرآن است . ما باید لفظ را حفظ کنیم بعد برویم دنبال معنا، نباید هرکس مطابق نظر خود دنبال معنا برود.
این یک بحث فقهی عظیمی است که مرحوم صاحب عروه در این باره بحث کرده، امام بحث کرده، آیت الله حکیم بحث کرده، تذکره علامه بحث کرده، منتهی علامه بحث کرده، صاحب جواهر و دیگران بحث کردند ، ما هم در این نوع مباحث وارد بحث فقهی شده ایم و نظرات فقها را در این باره بیان کرده ایم. و (مسانید) ما، فوق (مسانید)ی است که در اختیار بعضی نویسندگان و دیگران هست. سعی کردیم به مسانید فراوانی دسترسی پیدا کنیم و مسایل را چه فقهی ، چه اصولی، چه فلسفی، چه عرفانی و غیره را بگونه ای تبیین کنیم تا توده مردم ما از آن بهره مند شوند.

اثر بعدی شما چیست و در چه مرحله از تالیف قرار دارد:

در حاضر حاضر کتابی در باره (نقد قرآن) و (امام حسین) در دست تالیف دارم که کتاب اول چیز منحصر به فرد است و نیاز به توضیح دارد که در این فرصت نمی گنجد، اگر عمری باقیماند بعدا توضیح خواهم داد و طرح چند اثر را در حال پخته کردن دارم اجازه بدهید این را هم به آینده موکول نمایم .

از وقتی که به ما دادید سپاسگزاریم و برای حضرتعالی توفیق روز افزون آرزو می کنیم